خانه هنرمندان و پارک هنرمندان
پارک هنرمندان تهران در کنار خیابان ایرانشهر، از زمین‌های بایر و نظامی و متروکه دوران قاجار و پهلوی به یکی از مهم‌ترین پاتوق‌های فرهنگی شهر تبدیل شده است. در این مطلب داستان شکل گیری پارک هنرمندان، خانه هنرمندان، تماشاخانه ایرانشهر و باغ مجسمه را می خوانید و در پایان با تور محله فیشرآباد آشنا می شوید.
پارک هنرمندان کجاست و چرا مهم است؟
پارک هنرمندان یکی از محبوب‌ترین پاتوق‌های فرهنگی تهران است؛ اما داستان این پارک، مسیری طولانی و جذاب از دوران قاجار تا امروز را پشت سر گذاشته؛ مسیری که کمتر کسی از جزئیات آن خبر دارد.
از دوران قاجار: محدوده‌ای در خارج از شهر تهران
در روزگار قاجار، جایی که امروز پارک هنرمندان قرار دارد خارج از حصار شهر تهران بود.
در آن زمان، «دارالخلافه ناصری» با حصار و دروازه‌هایی مشخص گستره‌ی شهر را تعیین می‌کرد و بیرون این حصار، اغلب زمین‌های بایر، باغات پراکنده قرار داشت. در این دوره، محدوده‌ی فعلی خیابان ایرانشهر و پارک هنرمندان مرزی میان شهر و بیابان بود و ساخت‌وساز چندانی در آن انجام نمی‌شد.
ورود به دوران پهلوی: گسترش تهران و تغییر کاربری‌ها
با آغاز دوران پهلوی و اجرای برنامه‌ی نوسازی تهران، دروازه‌های قدیمی خراب شدند، خندق‌ها پر شدند و شهر از شمال، جنوب، شرق و غرب گسترش پیدا کرد. به‌تدریج این محدوده نیز به بافت شهر تهران اضافه شد و خیابان‌های جدید، ساختمان‌ها و مؤسسات دولتی اطراف آن شکل گرفتند. این زمین‌ها بیشتر جنبه‌ی کاربری نظامی یا انبارداری داشتند.
کاربری نظامی؛ از روایت‌های جنگ جهانی دوم تا متروکه شدن زمین‌ها
بر اساس روایت‌های شفاهی و منابع محلی، در جنگ جهانی دوم نیروهای متفقین از این محدوده به عنوان انبار تسلیحات استفاده می‌کردند. در دوران پهلوی دوم نیز این بخش همچنان یک پادگان یا مجموعه‌ی نظامی بود که کم‌کم کاربری خود را از دست داد و پس از انقلاب به حال خود رها شده و به مرور متروک شد.
تا دهه‌ی ۱۳۷۰، این زمین‌ها یک فضای ناامن، بی‌استفاده و منزوی بودند؛ درست در قلب محله‌ای که کم‌کم اهمیت فرهنگی پیدا می‌کرد.
اواخر دهه ۷۰: تصمیم بزرگ برای احیای محله
در اواخر دهه‌ی ۱۳۷۰ شهرداری تهران تصمیم مهمی گرفت: تغییر کاربری زمین‌های نظامی متروکه و تبدیل آن به یک پاتوق فرهنگی.
هدف این بود که با ایجاد یک مرکز فرهنگی زنده، چهره‌ی محله تغییر کند و فضای ناامن به محلی برای تعامل اجتماعی و فرهنگی تبدیل شود.
بیژن شافعی؛ معمار پروژه و تولد «خانه هنرمندان»
معمار پروژه، بیژن شافعی، تصمیم گرفت به‌جای تخریب کامل ساختمان قدیمیِ موجود در سایت، آن را بازسازی کرده و تغییر کاربری دهد. به این ترتیب، ساختمان قدیمی نظامی با طراحی دوباره به خانه هنرمندان ایران تبدیل شد؛ مکانی که خیلی زود به پاتوق هنرمندان، معماران، گرافیست‌ها، سینماگران، عکاسان و دانشجویان هنر تبدیل شد. البته بخشی از زمین‌های اطراف این پارک هنوز کاربری نظامی خود را حفظ کرده اند.
خانه هنرمندان و تبدیل شدن پارک هنرمندان به یک محور فرهنگی
از آن زمان تا امروز، خانه هنرمندان میزبان صدها نمایشگاه، رویداد هنری، نشست تخصصی، جشنواره، اجرا و برنامه‌های فرهنگی بوده است. اما فقط حضور خانه هنرمندان نبود که این محدوده را به «منطقه‌ی فرهنگی ایرانشهر» تبدیل کرد.
تماشاخانه ایرانشهر؛ پاتوق تئاتری‌ها از دهه ۸۰ به بعد
در دهه‌ی ۱۳۸۰ با افتتاح تماشاخانه ایرانشهر، این منطقه جایگاه تازه‌ای در هنر نمایش پیدا کرد و به یکی از مهم‌ترین نقاط تئاتری تهران تبدیل شد. به مرور زمان، گالری‌ها، کتابفروشی‌ها، کافه‌کتاب‌ها، کافی‌شاپ‌ها و فضاهای هنری بیشتری در خیابان ایرانشهر و اطراف پارک شکل گرفتند. امروز، این منطقه یکی از مسیرهای محبوب تهرانگردی و محله‌گردی است.
باغ مجسمه پارک هنرمندان
یکی از مهم‌ترین جذابیت‌های پارک هنرمندان، وجود مجسمه‌های شاخص در محوطه‌ی پارک است؛ آثاری از: پرویز تناولی، ژازه تباتبایی و هنرمندان جوان و نوگرا، این مجسمه‌ها پارک را به یک باغ‌مجسمه‌ی تمام‌عیار تبدیل کرده‌اند؛ لوکیشنی محبوب برای عکاسی، ثبت خاطرات، قرارهای دوستانه و تجربه‌های شهری.
شب‌های زنده‌ی پارک هنرمندان
در سال‌های اخیر، با حضور نوازندگان خیابانی و اجراهای زنده‌ی موسیقی در حوالی پارک هنرمندان، این محدوده به یکی از جذاب‌ترین فضاهای شبانه‌ی تهران برای نسل جدید تبدیل شده است. تقریباً هر شب اگر سری به خیابان ایرانشهر بزنید، صدای گیتار، سازدهنی یا سازهای دیگر شما را مهمان یک اجرای خودجوش و دوست‌داشتنی می‌کند.
پارک هنرمندان امروز فراتر از یک پارک است؛بخشی از هویت فرهنگی تهران که در آن هنر، معماری، محله‌گردی و زندگی روزمره‌ی شهروندان در هم می‌آمیزند. اگر به تهرانگردی و پیاده‌گردی علاقه دارید، اینجا حتماً باید در برنامه‌ی شما باشد.
پیشنهاد ویژه: تور محله‌ی فیشرآباد
اگر دوست دارید تاریخچه‌ی این محدوده را عمیق‌تر تجربه کنید، پیشنهاد می‌کنم در تور محله‌ی فیشرآباد همراه من باشید. در این تور، قدم‌به‌قدم در کوچه‌پس‌کوچه‌های اطراف پارک هنرمندان پیاده‌گردی می‌کنیم و با تاریخ، معماری، داستان‌های فراموش‌شده و شکل‌گیری هویت فرهنگی خیابان ایرانشهر آشنا می‌شویم.
منابع جهت مطالعه بیشتر:
عکس‌های قدیمی این محتوا از مقاله ی خانه ی هنرمندان در سایت معماری معاصر ایران برداشته شده است جهت مطالعه مطلب و مشاهده تمامی عکس های قدیمی به این لینک مراجعه فرمایید.
